Bomen vervullen een groot aantal diensten die de mens ten goede komen, helaas zijn er ook een aantal kenmerken die de mens minder apprecieert.
Deze diensten, waar mens en maatschappij voordeel halen uit de natuur, krijgen de term ‘ecosysteemdiensten’. Denk bijvoorbeeld aan de opslag van koolstof, opnemen van water, verkoeling in de zomer, bevordering van mentaal welzijn, houtproductie, …
Diensten die met het microklimaat te maken hebben zijn belangrijker dan ooit. Het gaat om omstandigheden op een kleine ruimtelijke schaal. Loofbomen leveren schaduw in de zomer en dus ook bescherming tegen de zon. Daarnaast hebben bomen ook een verkoelend effect; enerzijds door de schaduw maar anderzijds doordat de lucht minder opwarmt en de warme lucht weg kan tussen de openingen in de bladeren. Wanneer je op een hete zomerdag onder een boom gaat zitten en vervolgens onder een zonneluifel of parasol, waar de warme lucht niet weg kan, zal je onmiddellijk een verschil voelen.
Bomen vervullen ook energie-gerelateerde diensten. Uiteindelijk kunnen ze de energiefactuur helpen verminderen. Als bomen schaduw geven op huizen, dan moet de airconditioning minder draaien. Studies hebben reeds aangetoond dat bomen aan de west- of zuidkant van een woning de factuur met 5% kan verlagen, bomen in het noorden echter verhogen het verbruik met 1,5% in de zomer.
Intense neerslag zorgt vaak voor afstroom van water op het openbaar domein of in tuinen, bomen spelen ook hier een rol. Ze beïnvloeden enerzijds hoe en in welke mate de regen op de bodem terecht komt. Wanneer regen op het bladerdak van een boom valt, dan houden de bladeren, het oppervlak van takken en stammen een deel van het hemelwater vast. Anderzijds maken de boomwortels de bodem los en samen met het bladafval creëren ze bodemcondities waardoor water gemakkelijker in de bodem dringt.
Helaas zitten er, zoals aan zoveel dingen, ook minder goeie kantjes aan of althans zaken die mensen niet of minder waarderen, boombezwaren dus. Uit een studie is gebleken dat groen-abtenaren de meeste klachten krijgen over verminderde lichtinval en het vallen van de bladeren.
Met de massale aanleg van zonnepanelen zijn bomen in de directe buurt vaak het eerste slachtoffer omdat er minder productie van elektriciteit zou zijn. Dat het rendement van zonnepanelen het hoogst is bij een omgevingstemperatuur van 25°C wordt helaas vaak vergeten. Het rendement gaat bij hogere temperaturen met tientallen procenten naar beneden. Op daken kan de temperatuur gemakkelijk oplopen tot boven de 50°C.
Ben je toch bezorgd over het rendement van zonnepanelen door schaduw van een boom, overweeg dan de plaatsing van ‘optimizers’ achter je panelen. Als je schaduwval hebt op een gedeelte van je zonnepanelen is dit geen overbodige luxe. Deze toestellen zorgen ervoor dat je opbrengsten van elk afzonderlijk zonnepaneel maximaal zijn. Als er schaduw valt op enkele van je panelen, daalt traditioneel de opbrengst van je volledige installatie. Optimizers zorgen ervoor dat enkel de opbrengst van het paneel met schaduw daalt. Het is belangrijk hierbij rekening te houden dat bomen doorheen de tijd groeien alsook hun schaduwval groter wordt.
Het vallen van bladeren, bloesems en eventuele vruchten hoort nu er eenmaal bij. Het geeft misschien wat extra werk, maar echt problematisch is dit meestal niet. Des te minder werk er wordt in gestoken des te beter voor tal van redenen. Blaas met een bladblazer de blaadjes onder de haag of tussen de beplanting en ze bieden een isoleren de laag die de planten helpt beschermen tegen vorst. Ze bieden ook een schuilplaats en voedselbron voor insecten, egels en andere kleine dieren. Bladeren die composteren leveren daarbij waardevolle voedingsstoffen aan de bodem die de bodemstructuur verbeteren en zorgen voor een betere waterhuishouding en houden onkruid groei langer tegen.
Er zijn heel veel redenen om bomen aan te planten en te koesteren. Helaas verdwijnen er op veel plaatsen nog steeds bomen: bij verkavelingen, renovaties, zonnepaneelinstallaties, langst wegen, op dorpspleinen. In het beste geval worden ze ‘gecompenseerd’ door enkele boompjes, de realiteit echter leert ons dat de gemiddelde levensverwachtingen voor bomen in ‘stedelijke’ omgeving tussen de 19 en 28 jaar ligt. Wetende dat deze organismen in goede omstandigheden gemakkelijk 100 jaar en ouder worden. In heel veel gevallen waar bomen verwijderd werden was dat onnodig.
Het lijkt erop dat we niet enkel fysieke ruimte moeten maken voor bomen, maar ook mentale ruimte! We roepen jullie dan ook op om de focus van “alle bladeren op mijn gazon” te verleggen naar “die heerlijke schaduwplek in de zomer waar mijn hangmat onder kan” en “de oude bladeren die in de zomer de uitdroging van hagen en planten verhinderen”.
We zijn er misschien blind voor, maar planten (waaronder ook bomen) vormen de basis van alles, direct of indirect. Planten leveren zuurstof die we inademen. Planten kleden, genezen en beschermen ons. Planten zorgen voor ons onderdak, ons dagelijks eten, ons drinken. Planten zijn onze grootste en tegelijk onze meest bescheiden dienaren. En als dank voor hun generositeit behandelen we ze beroerd.